ΧΑΡΑΠΙΑ - ΑΡΚΟΥΔΕΣ ΒΩΛΑΚΑ

Λαϊκά Δρώμενα

Στον Βώλακα, τα δρώμενα των Θεοφανείων διαρκούν τρεις ημέρες. Αρχίζουν στις 6 Ιανουαρίου, την ημέρα των Θεοφανείων, όπου εκκλησίασμα και θίασοι μεταβαίνουν στη δεξαμενή του χωριού. Εκεί, μετά τη δημοπρασία της εικόνας και του Σταυρού, ακολουθεί η ρίψη του Σταυρού. Έπειτα, αρχίζει το έθιμο της «μπάρας». Ρίχνουν στο σιντριβάνι πρώτα τον παπά, μετά τον πρόεδρο του χωριού και μετά άλλον που θα υποδείξει κάποιος υποσχόμενος χρηματική αμοιβή που κατατίθεται στο ταμείο της εκκλησίας. Πολλοί πέφτουν μόνοι τους μέσα για το καλό του χρόνου. Επίσης, παρέες ανδρών, συνοδευόμενοι από τα τοπικά μουσικά όργανα, της γκάιντα και του νταχαρέ, παίρνουν τους νεόνυμφους της περασμένης χρονιάς του χωριού και τους περνούν μέσα από τα αγιασμένα ύδατα του σιντριβανιού. Ακολουθεί διασκέδαση μέχρι να νυχτώσει και τότε μπαίνουν ορισμένοι κρυφά στα σπίτια αυτών που έχουν κορίτσια για παντρειά και «κλέβουν» διάφορα σκεύη, εργαλεία όπως: αργαλειούς, λέβητες, σκάφες, δικράνια, κυλίνδρους κτλ. Συγκεντρώνουν τα κλοπιμαία στην πλατεία του χωριού όπου τα προστατεύουν μέχρι να ξημερώσει.

Την επόμενη ημέρα το πρωί, πραγματοποιείται ο παρωδία πλειστηριασμός. Εκεί προσέρχονται οι κάτοχοι των κλεμμένων αντικειμένων και αφού προσφέρουν κάποιο συμβολικό τίμημα, αποκτούν πάλι την κυριότητα σ’ αυτά. Τα χρήματα επίσης πηγαίνουν στο ταμείο της εκκλησίας. Οι γονείς που διαπιστώνουν ότι υποστεί «κλοπή» αισθάνονται ιδιαίτερα ικανοποιημένοι, γιατί με την πράξη αυτή οι μεταμφιεσμένοι εκδηλώνουν την εκτίμησή τους για την κοπέλα που τη θεωρούν πλέον κατάλληλη για γάμο.

Τη ίδια ημέρα (7/1), ομάδες νέων μεταμφιέζονται σε «Αράπηδες» ή «Χαράπια». Έχουν στη ράχη καμπούρα που γίνεται με μια βελέντζα γεμάτη άχυρα, στη μέση ζώνονται κουδούνια, στο σβέρκο φέρουν προβιά, το πρόσωπο και τα χέρια είναι μαυρισμένα με καπνιά, ενώ στα πόδια φορούν γουρουνοτσάρουχα και τις νάουε (κάλτσες) που κατασκευάζονται από λευκό χοντρό ύφασμα. Στα χέρια κρατούν ξύλινο σπαθί («καλούτς») και χονδρό ξύλο (ρόπαλο ή «τουκμάκι»), πάνω στο οποίο στηρίζονται και κουνιούνται, δίνοντας στον ήχο των κουδουνιών κάποιο ρυθμό. Τα κουδούνια που φορούν είναι δύο ειδών. Δύο σφυρήλατα που ονομάζονται «μπατάλια» και τέσσερα χυτά που καλούνται «τσάνια». Κινούνται αυτοσχεδιαστικά στο χώρο, κρατώντας το σώμα τους σκυφτό και με πλάγιες κινήσεις προσπαθούν να κτυπήσουν τα κουδούνια. Εκτός από τα Χαράπια, ο θίασος περιλαμβάνει τον «τσαούση» που φορεί την ανδρική τοπική ενδυμασία και κρατά στο χέρι λευκή πετσέτα (την «κάρπα») και τις νύφες («νυβάστες»), που είναι άνδρες ντυμένοι με την τοπική γυναικεία παραδοσιακή φορεσιά. Κάθε νύφη έχει και τον προστάτη της, τον τσαούση. Όταν ένας θιασώτης ή θεατής κλέψει τη νύφη, τότε ο τσαούσης γίνεται έξαλλος και προσπαθεί να τη σώσει από τον απαγωγέα. Με την πετσέτα που κρατά στα χέρια σφίγγει το λαιμό του δράστη μόλις τον πιάσει, μέχρι αυτός να πληρώσει κάποιο συμβολικό ποσό. Επίσης, σπεύδουν σε βοήθεια και οι Αράπηδες που με το σπαθί τους στο λαιμό του δράστη, αποσπούν χρηματικό ποσό. Δε λείπουν και οι «σεξουαλικές παρενοχλήσεις» από τον τσαούση προς τη νύφη, επιβεβαιώνοντας τον γονιμικό χαρακτήρα των δρωμένων.

Την επόμενη ημέρα, στις 8 Ιανουαρίου, πραγματοποιείται σατυρική αναπαράσταση του τοπικού παραδοσιακού γάμου, που αρχίζει το πρωί με την προετοιμασία στα σπίτια των μελλόνυμφων (ντύσιμο γαμπρού, νύφης, κουμπάρου, γαμήλια άσματα, δώρα, πέταγμα του κουμπάρου, αποχαιρετιστήρια νύφης κτλ) και τελειώνει το απόγευμα στην πλατεία του χωριού όπου γίνεται η τελετή και ακολουθεί ομαδικό γλέντι. Τη νύφη και τον κουμπάρο υποδύονται πάντα άνδρες. Επίσης και ένας υποδύεται τον ιερέα που τελεί το σατυρικό γάμο. Χαρακτηριστικό έθιμο του γάμου αποτελεί η παρασκευή ψωμιού για τη βρύση. Το μεταφέρουν στη βρύση τρεις γυναίκες, όπου το βρέχουν σε τρία σημεία περιφέροντάς το κάτω από τη βρύση λέγοντας την ευχή: «Όπως τρέχει το νερό, να τρέχουν τα καλά της νύφης». Ύστερα το μοιράζουν στον κόσμο.

Την ίδια ημέρα (8/1) βγαίνουν και οι «Αρκούδες» (ή «μέτσκες»). Ομάδες μεταμφιεσμένων που φορούν ολόκληρες προβιές αιγοπροβάτων, οι οποίες καλύπτουν από το κεφάλι μέχρι τα πόδια. Φορούν και ένα σφυρήλατο κουδούνι που το ονομάζουν «τρακαρντάκι» που οι κινήσεις του θυμίζουν φαλλισμό. Σε κάθε ομάδα υπάρχει ο αρχιαρκουδιάρης, ο οποίος κατευθύνει τις αρκούδες με ένα ντέφι, σκορπώντας το κέφι. Δεν λείπει η σάτιρα, οι βωμολοχίες και τα πειράγματα. Ακόμη, υπάρχουν μεταμφιέσεις σε γύφτος, γιατρός, αστυνόμος, νοσοκόμος και άλλα επαγγέλματα που αστειεύονται αναλόγως την ιδιότητα που υποδύονται.

Την ημέρα αυτή επίσης, όλες οι γυναίκες που ξεγέννησε η μαμή ή «μπάμπω» το τελευταίο χρόνο, πηγαίνουν στο σπίτι της και της δωρίζουν σαπούνι, πετσέτα, μαντήλια, τσουράπια. Ρίχνουν νερό να πλυθεί η μπάμπω και αυτή τους εύχεται «Εύκολα να γεννάτε». Η μαμή στη συνέχεια βράζει φαγητό και προσφέρει στους επισκέπτες της. Το δρώμενο της Μπάμπως μοιάζει με τα θεσμοφόρια των αρχαίων Αθηναίων, προς τιμήν της Θεάς Δήμητρας για τη γονιμότητα αγρών και γυναικών. Εορτάζονταν τον Οκτώβριο και έπαιρναν μέρος μόνο οι έγγαμες Αθηναίες. Έλεγαν άσεμνα αστεία, παρίσταναν το γυναικείο γενετικό όργανο κ.α.

Επίσης, κατά την τελευταία ημέρα αυτή, παλαιότερα ερχόταν στο χωριό ζωντανή καμήλα με τον καμηλιέρη της ή διαφορετικά φτιάχνανε ένα ομοίωμα, όπου όλοι προσπαθούσαν να ανέβουν στην πλάτη της (κυρίως μικρά παιδιά) για να αποκτήσουν τις αρετές της καμήλας που είναι: η αντοχή και η λιτή διατροφή, απαραίτητα στοιχεία για την επιβίωση τις εποχές εκείνες.