Ο Βώλακας βρίσκεται ΒΔ της Δράμας απέχοντας 36 χλμ, στις βόρειες πλαγιές του όρους Φαλακρού, σε υψόμετρο 830 μ. Η Κοινότητα του Βώλακα συστάθηκε με το Β.Δ. της 13-11-1919 (ΦΕΚ 251/1919 τ. Α’). Οι οικισμοί που αποτελούσαν αρχικά την Κοινότητα ήταν: Βώλακας, Γιουρετζίκ (Γρανίτης), Περόφ, Σιδέροβο και Βήρσαν. Ο οικισμός Γιουρετζίκ (Γρανίτης) αποσπάστηκε από την Κοινότητα Βώλακα και αναγνωρίστηκε σε ξεχωριστή Κοινότητα με το Β.Δ. της 25-12-1920 (ΦΕΚ 2/1921 τ. Α’). Οι οικισμοί Περόφ και Σιδέροβο μετονομάστηκαν σε Άγιος Πέτρος και Μεσοβούνι αντίστοιχα με το Δ. της 1-4-1927 (ΦΕΚ 76/1927 τ. Α’). Με την 7512/1928 Απόφαση του Υπουργείου Εσωτερικών, ο οικισμός Βήρσαν διαγράφτηκε ως ακατοίκητος. Οι οικισμοί Άγιος Πέτρος και Μεσοβούνι δεν κατοικούνται σήμερα. Από το 1998 που συστάθηκαν οι «Καποδιστριακοί» Δήμοι, αποτελεί Δημοτικό Διαμέρισμα και σήμερα Τοπική Κοινότητα του Δήμου Κάτω Νευροκοπίου.

Η περιοχή του Βώλακα κατοικήθηκε από τον άνθρωπο από πολύ παλιά, αφού βρέθηκαν ίχνη ζώων, φολίδες, πυρήνες, και άλλα αποτμήματα, της Παλαιολιθικής Εποχής, του κατώτερου Πλειστόκαινου (περίπου στο 30.000 π.Χ.). Στο Βώλακα βρέθηκε θησαυρός 1.455 βυζαντινών νομισμάτων της περιόδου 1118 έως 1219. Το όνομά του το πήρε είτε από την ελληνική ετυμηγορία της λέξης Βώλαξ = Βώλος= σβώλος = η πηλός, είτε από τη βουλγαρική ετυμηγορία της λέξης Βολ = βόδι. Υπάρχει και σχετική ιστορία για τη δεύτερη εκδοχή που αναφέρει ότι, σε περίοδο μεγάλης ανομβρίας ένα βόδι χάθηκε από τον ιδιοκτήτη του και εντοπίστηκε λίγες ημέρες αργότερα να κάθεται δίπλα σε μια πηγή που σκάλισε με τα κέρατά του μέσα σε δάσος. Τότε, οι κάτοικοι των γύρω οικισμών αποψίλωσαν το δάσος και εγκαταστάθηκαν στη νέα θέση με την πλούσια πηγή, που είναι η σημερινή πλατεία του χωριού.

Μεγάλος ήταν ο αριθμός των οικισμών που υπήρχε γύρω από τη σημερινή τοποθεσία του Βώλακα. Οι σημαντικότεροι ήταν: Κούριλνικ, Ζαβάρσια, Λιάσκα, Ζηβιάνοβο, Πόγουρ, Άγ. Δημήτριος, Κίτσερ, Γούρνιστα, Τσακαλίνα, Άγ. Πέτρος, Ταρτάνα, Γραϊκοβίτσα, Κουσίνα, Σιβίδοβο, Βαράδε, Άγ. Κων/νος, Κοκκινόχωμα, Σκαλίφτσε, Νταμπά, Κεραμιδαριό, Άγ. Βλάσης κ.α.

Ο πληθυσμός της Κοινότητας Βώλακα σύμφωνα με την επίσημη απογραφή της Ε.Σ.Υ.Ε. διαμορφώθηκε ως εξής:

 

ΕΤΗ	1920	1928	1940	1951	1961	1971	1981	1991	2001
Βώλακας	806	913	2.267	1.097	1.408	1.049	1.043	1.090	1.190
Βήρσαν	110	-	-	-	-	-	-	-	-
Άγ.Πέτρος	305	105	124	-	-	-	-	-	-
Μεσοβούνι	247	85	54	-	-	-	-	-	-

 

Στην πλειοψηφία τους οι κάτοικοι είναι γηγενείς. Ορισμένες οικογένειες από Πόντο, Θράκη, Μάνη κ.α. εγκαταστάθηκαν κυρίως στους οικισμούς Βήρσαν, Μεσοβούνι και Άγ. Πέτρο. Οι περισσότεροι κάτοικοι ασχολούνται με την κτηνοτροφία, την υλοτομία, ενώ ορισμένοι με τη γεωργία και την εξόρυξη μαρμάρου. Παλαιότερα, κύρια ασχολία των κατοίκων ήταν η ξύλευση και η μεταφορά και πώληση καυσόξυλων και κάρβουνου, ενώ αργότερα η κατασκευή και η πώληση κοφινιών. Επίσης, πολλοί κάτοικοι εργάστηκαν στα μεταλλεία Βωξίτη, κάτω από ανθυγιεινές συνθήκες.

Σημαντικό θρησκευτικό μνημείο αποτελεί η εκκλησία του Προφήτη Ηλία που δεσπόζει στο κέντρο του Βώλακα. Χτίστηκε το 1841 από ντόπιους κτίστες με εράνους και συνεισφορές των κατοίκων. Είναι τρίκλιτη ξυλόστεγη βασιλική με πυργοειδές κωδωνοστάσιο που κτίστηκε την 17-6-1887. Σώζονται από τον αρχικό ναό, το ξυλόγλυπτο τέμπλο με βημόθυρα, ο δεσποτικός θρόνος και τοιχογραφίες. Το 1967 θεμελιώθηκε ο νέος ναός, δίπλα στον παλαιό που λειτουργεί πλέον μόνο τα Ψυχοσάββατα.

Ο Βώλακας από το 1876 διέθετε διδακτήριο. Το 1897 στο ελληνικό σχολείο φοιτούσαν 26 μαθητές. Σύμφωνα με τον γενικό επιθεωρητή των ελληνικών σχολείων της Μακεδονίας Δ. Σάρρου το σχολικό έτος 1910-11, λειτουργούσε νηπιαγωγείο με 30 μαθήτριες – νήπια καθώς και μικτό 4τάξιο σχολείο με 25 μαθητές. Το Δημοτικό Σχολείο Βώλακα μέχρι το 1937 στεγάζονταν σε παλιό διδακτήριο. Το 1938 με κρατική δαπάνη αλλά και προσωπική εργασία των κατοίκων ανεγέρθηκε νέο διδακτήριο. Από το 1988 το Δημοτικό Σχολείο Βώλακα μαζί με το Νηπιαγωγείο, στεγάζονται σε νεόδμητο διώροφο διδακτήριο.

Κατά τον Μακεδονικό Αγώνα, ο Βώλακας αντιστάθηκε πεισματικά στον εκβουλγαρισμό, με την ηρωική δράση πολλών κατοίκων του, με προεξέχοντα τον Άρμεν Κούπτσιο. Το 1906 ο εθνομάρτυρας μητροπολίτης Δράμας Χρυσόστομος επισκέφτηκε τον Βώλακα για να τονώσει το ηθικό των κατοίκων αλλά και να οργανώσει τον αγώνα. Διόρισε δάσκαλο του σχολείου και υπεύθυνο του αγώνα, τον Δημήτριο Βογιατζή (Νάκα) από την Προσοτσάνη. Συγκρότησε 14μελή ένοπλη ομάδα από κατοίκους του Βώλακα, με σκοπό την αντιμετώπιση του βουλγαρικού Κομιτάτου και της βουλγαρικής προπαγάνδας στην περιοχή, που αποτελούσε πέρασμα καθόδου Κομιτατζήδων από το Νευροκόπι προς τη Δράμα. Τελικά το 1908, η εκκλησία και το σχολείο περιήλθαν στα χέρια των Ελλήνων που υπερτερούσαν των σχηματικών. Οι Βούλγαροι έκτισαν δικό τους ναό στη θέση της σημερινής πλατείας του χωριού και η οποία λειτούργησε κατά την πρώτη και δεύτερη βουλγαρική κατοχή. Τελικά την εκκλησία γκρέμισαν οι κάτοικοι του Βώλακα το 1933, για να μην τους θυμίζει τα δεινά που υπέστησαν από τους Βουλγάρους. Κατά την αποχώρηση των Βουλγάρων το 1913, έφυγαν και μαζί τους και περίπου 40 οικογένειες Βωλακιωτών.

Ηγετικά στελέχη των Επιτροπών Αμύνης κατά τον Μακεδονικό Αγώνα ήταν οι: Δημήτριος Μπόσκος ιερέας, Δημήτριος Μαρκόπουλος, Κων/νος Σίντος ιεροψάλτης, Ιωάννης Ζίργας, Θεόδωρος Λεπίδας και Πέτρος Μάντζιος. Μακεδονομάχοι που πολέμησαν στο αντάρτικο σώμα του Καπετάν Τσάρα (Κων/νο Νταή) στο Παγγαίο όρος ήταν οι Βωλακιώτες: Γεώργιος Καραγεωργίου και Γεώργιος Μαυρουδής - Βώλακλης.

Κατά τη δεύτερη βουλγαρική κατοχή (1916-18), συνελήφθησαν 29 Βωλακιώτες και στάλθηκαν όμηροι στη Βουλγαρία, όπου εργάζονταν σε καταναγκαστικές εργασίες, κάτω από άθλιες συνθήκες. Από την πείνα, τα βασανιστήρια και τις κακουχίες, πέθαναν κατά τη διάρκεια της ομηρίας οι εξής: Δράμπαλης Δημήτριος, Μίρκου Ιωάννης, Μποσκοψίου Σταμάτιος και Τσίκος Ιωάννης.

Στη μικρασιατική εκστρατεία (1919-22) πήραν μέρος και 51 Βωλακιώτες πολεμιστές εκ των οποίων σκοτώθηκαν οι: Δράγκας Άγγελος, Δράγκας Ιωάννης και Λάζος Γεώργιος. Ο Βώλακας μέχρι το 1936 που ολοκληρώθηκε ο δρόμος από το 27^ο χλμ Δράμας – Κ. Νευροκοπίου προς το Βώλακα, ήταν ένα απομονωμένο χωριό. Αυτή την περίοδο, με την κατασκευή της οδικής σύνδεσης, την κατασκευή των οχυρωματικών έργων της «γραμμής Μεταξά» και το εμπόριο που άρχισε να δημιουργείται, έφεραν μεγάλη ευημερία και θέσεις απασχόλησης στους Βωλακιώτες.

Κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, εκκενώθηκαν πολλοί παραμεθόριοι οικισμοί και οι κάτοικοί τους μεταφέρθηκαν σε άλλες περιοχές της Δράμας, των Σερρών και αλλού. Στις μάχες των οχυρών από 6 έως 9 Απριλίου 1941 πολέμησαν κατά των Γερμανών και οι εξής Βωλακιώτες στρατιώτες: Μπόσκος Ηλίας, Τσίκος Γεώργιος και Μαρκόπουλος Πέτρος. Στη συνέχεια, η περιοχή παραδόθηκε στους Βούλγαρους κατακτητές, οι οποίοι έφεραν μαζί τους πολλούς εποίκους που λεηλάτησαν τις σοδιές και τα σπίτια των Βωλακιωτών. Επίσης, προέβησαν σε ξυλοδαρμούς, βασανιστήρια, πράξεις εκβουλγαρισμού των κατοίκων όπως με τη λειτουργία μόνο βουλγαρικού σχολείου, απαγόρευση ομιλίας στα ελληνικά κ.α. Στην Κρήτη κατά την εισβολή των Γερμανών, σκοτώθηκε ο Βωλακιώτης στρατιώτης Σταμπουλής Άγγελος.

Κατά την εξέγερση του Σεπτεμβρίου 1941 που έγινε στη Δράμα και σε άλλα χωριά της περιοχής, στο Βώλακα παρότι δεν υπήρξαν επεισόδια, συνέλαβαν 49 Βωλακιώτες και τους φυλάκισαν. Έπειτα από ξυλοδαρμούς, απειλές και ανακρίσεις, τελικά τους άφησαν ελεύθερους. Τέσσερις άνδρες που είχαν διαφύγει της σύλληψης και κρύφτηκαν στα βουνά, μετά το τέλος των επεισοδίων παρουσιάστηκαν στις βουλγαρικές αρχές οι οποίες τους συνέλαβαν και τους έστειλαν στην Προσοτσάνη, όπου την 5^η Οκτωβρίου 1941 εκτελέστηκαν μαζί με άλλους. Αυτοί ήταν: Καβάζης Γεώργιος, Καρατάσιου Χριστόδουλος, Βασιλείου Γεώργιος και Σίγγος Δημήτριος. Την περίοδο 1943-44 πολλοί Βωλακιώτες έφυγαν στα βουνά και συμμετείχαν στις αντάρτικες ομάδες του Φαλακρού (Μποζ-Νταγ) όπως του καπετάν Προκόπη Άρμεν (ανιψιό του μακεδονομάχου Άρμεν Κούπτσιου) ή ήταν τροφοδότες τους. Μια Κυριακή του Αυγούστου του 1944 μάλιστα, οι αντάρτες μπήκαν στο χωριό και το κατέλαβαν. Όμως δεν κράτησε πολύ. Ένα βουλγαρικό τάγμα το ανακατέλαβε. Τελικά, όταν εγκατέλειψαν οι Βούλγαροι την περιοχή, μαζί τους έφυγαν και περίπου 40 οικογένειες Βωλακιωτών, φοβούμενες αντίποινα.

Κατά τον εμφύλιο πόλεμο που ακολούθησε, πολλοί Βωλακιώτες έχασαν τη ζωή τους, ενώ κατά την αποχώρησή τους οι κομμουνιστές πήραν ομήρους 15 Βωλακιώτισες και τις μετέφεραν στην Μπράιλα της Ρουμανίας, οι περισσότερες απ’ αυτές επέστρεψαν το 1954. Μεταξύ των θυμάτων της περιόδου αυτής ήταν και τέσσερις στρατιώτες: Μπόσκος Θεόδωρος, Στάικος Γεώργιος, Στάικος Νικόλαος και Μαρκόπουλος Άγγελος.

Η μετανάστευση των δεκαετιών ’50 και του ’60 έπληξε και τον Βώλακα, όπου πολλοί Βωλακιώτες εγκαταστάθηκαν στη Γερμανία και στο Βέλγιο, ερημώνοντας το χωριό. Τα τελευταία χρόνια ο Βώλακας αναπτύχθηκε σημαντικά χάρη στην αξιοποίηση του Χιονοδρομικού Κέντρου Φαλακρού αλλά και της άριστης ποιότητας μαρμάρων που εξορύσσονται στην περιοχή.

Η πλούσια πολιτιστική παράδοση των Βωλακιωτών διατηρείται μέσα από τις δράσεις του Πολιτιστικού Συλλόγου Βώλακα, ο οποίος διασώζει και διαιωνίζει σε Ελλάδα και εξωτερικό τα τοπικά ήθη, έθιμα, χορούς, μουσική, δρώμενα Θεοφανείων κτλ.

Βιβλιογραφία: «Ο Βώλακας και η ιστορία του», Παπαμαρίνος Νικ. Κων/νος, Δράμα 2006.