Κέντρο Πολιτιστικής Ανάπτυξης

Ξεκινώντας κανείς την περιήγησή του μέσα στον οικισμό, θα σταθεί καταρχήν στην εκκλησία του νεομάρτυρα Θεοδώρου, η οποία βρίσκεται στη νοτιοδυτική πλευρά του χωριού, στο χώρο του Α’ νεκροταφείου Ξηροποτάμου. Πρόκειται για τον αρχαιότερο μεταβυζαντινό ναό της Ιεράς Μητροπόλεως Δράμας. Η εντοιχισμένη επιγραφή της νότιας εισόδου αναφέρει ότι η εκκλησία κτίστηκε από τον μητροπολίτη Φιλίππων και Δράμας Παρθένιο Κατσακούλη το 1815, στις 15 Μαρτίου. Ο Παρθένιος αποφάσισε να αφιερώσει το ναό σε έναν νεομάρτυρα από την πατρίδα του τη Λέσβο. Ή στον νεομάρτυρα Θεόδωρο τον Μυτιληναίο – Χατζηθεόδωρο (μαρτύρησε στις 30-1-1784 στην πόλη Παρμάκ Καπού) ή στον νεομάρτυρα Θεόδωρο τον Βυζάντιο τον νέο (μαρτύρησε στις 17-2-1795 στη Μυτιλήνη). Δεν έχει διευκρινιστεί σε ποιον από τους δύο. Είναι τρίκλητη, ξυλόστεγη βασιλική, με υπερυψωμένο γυναικωνίτη και υπόστεγο στην δυτική πλευρά (διαστάσεων 15 x 10,60μ.), προσαρμόζεται πετυχημένα στο ελαφρά κεκλιμένο έδαφος. Το τέμπλο είναι ξυλόγλυπτο με τις εικόνες αφιερωμένες στον Χριστό και την Παναγία να είναι μεγαλύτερες, ενώ η οκταγωνική Αγία Τράπεζα έχει μαρμάρινη κυλινδρική βάση. Σώζονται επίσης, δύο εικονοστάσια, δύο πολυέλαιοι, το χώρισμα του γυναικωνίτη, ένα προσκυνητάρι και ο δεσποτικός θρόνος. Το 1982 επισκευάστηκε τμήμα του βόρειου τοίχου του ναού. Ο ναός από τα μέσα του 19ου αι χρησιμοποιείται ως κοιμητηριακός. Στα χρόνια βέβαια του μακεδονικού αγώνα και της πρώτης βουλγαρικής κατοχής, λειτούργησε κάποιες φορές και ως ενοριακός. Η προσπέλαση στην εκκλησία γίνεται με δύο πόρτες. Από τη νότια μπαίνει κανείς κατευθείαν στον κυρίως ναό. Η άλλη, της δυτικής πλευράς, η οποία συνδυάζεται με το υπόστεγο, οδηγεί στον πρόναο ή καλύτερα στο γυναικωνίτη όπως συνηθίζεται να λέγεται. Έχει μεγαλύτερες διαστάσεις και τη χρησιμοποιούσαν πιο συχνά από τη νότια, αν κρίνει κανείς από το διαφορετικό σύστημα ασφαλείας. Η δυτική έκλεινε με κλειδαριά, ενώ η νότια μπορούσε να κλείνει με αμπάρα μόνο από μέσα. Η μια μακρινή της πλευρά, η βορινή, είναι χωμένη στη γη ώστε μπορεί κανείς να αγγίξει τα κεραμίδια της στέγης. Αυτός είναι και ο λόγος που δεν έχει παράθυρα. Στο ναό τιμάται, σύμφωνα με τη τοπική παράδοση, οι Άγιοι Θεόδωροι και εορτάζεται μια φορά το χρόνο, το Α’ Σάββατο των Νηστειών, χωρίς πανηγύρια.

Συνεχίζοντας την περιήγησή του ο επισκέπτης θα κατευθυνθεί βόρεια και σε μικρή απόσταση θα φτάσει στον ενοριακό ναό του Αγίου Γεωργίου. Βρίσκεται και αυτός στη δυτική πλευρά του χωριού και πολύ κοντά στην πλατεία και στο πνευματικό κέντρο. Χτίστηκε στα μισά περίπου του 19ου αιώνα. Η περιοχή γύρω από την εκκλησία είναι από τις πιο πυκνοκατοικημένες του χωριού και ονομαζόταν παλαιότερα Βαρούσε ή Βαρόσι. Ακόμη και σήμερα μπορεί κανείς να δει μικρά δαιδαλώδη στενά σοκάκια, στη γειτονιά αυτή. Το πετρόκτιστο καμπαναριό έχει ημερομηνία κατασκευής το έτος 1898. Η στέγη του κωδωνοστασίου είναι μεταγενέστερη. Επισκευάστηκε το 1958. Στο προαύλιο χώρο της εκκλησίας λειτουργούσε το δημοτικό σχολείο και νηπιαγωγείο μέχρι και το έτος 1936. Η εκκλησία είναι τετράκλιτη, βασιλική με γυναικωνίτη από τις τρεις πλευρές. Πριν καεί είχε ξύλινη σκεπή και ξύλινο τρούλο. Υπήρχε νάρθηκας και γυναικωνίτης γύρω-γύρω. Είχε επιβλητικό ξύλινο τέμπλο και περιμετρικά τοιχογραφίες που με τη φωτιά καταστράφηκαν ολοσχερώς. Στον κώδικα (1925) υπάρχουν έξοδα για την επισκευή του ναού, μιας και αυτός κάηκε τις προηγούμενες χρονιές. Σημαντική ανακαίνιση είναι αυτή του 1974, με παρεμβάσεις εσωτερικές αλλά και στον αύλιο χώρο. Η τελευταία επισκευή του ναού πραγματοποιήθηκε το 1981. Την ίδια εποχή σχεδιάζεται και θεμελιώνεται και η αίθουσα τελετών.

Στη συνέχεια, περπατώντας κανείς ανατολικά θα φτάσει στη γραφική πλατεία, όπου δεσπόζει το κτήριο της κοινότητας (χτίστηκε το 1955). Ο χώρος αυτός αποτελεί το κοινωνικό και πολιτιστικό κέντρο του οικισμού. Εδώ πραγματοποιούνται όλα τα σημαντικά γεγονότα του Ξηροποτάμου, όπως και τα δρώμενα του Δωδεκαημέρου.

Πενήντα μέτρα βόρεια της πλατείας βρίσκονται τα ερείπια του μουσουλμανικού τεμένους. Αν και δεν έχει γίνει καμιά προσπάθεια συντήρησής του, η τοιχοδομία του διατηρείται σε καλή κατάσταση. Η παράδοση θέλει στην θέση αυτή να υπήρχε από την βυζαντινή ακόμα εποχή χριστιανικός ναός αφιερωμένος στην Αγία Ειρήνη.

Η εκκλησία της Παναγίας είναι κοιμητηριακός ναός και βρίσκεται στο Β’ νεκροταφείο Ξηροποτάμου στη βόρεια άκρη του χωριού. Ο ναός στη σημερινή του μορφή χτίστηκε το 1980. Προϋπήρχε μικρό παρεκκλήσι από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας, που οι κάτοικοι το ονόμαζαν η Ζώνη της Παναγίας. Υπάρχει και η παράδοση που λέει ότι στο σημείο εκείνο η Παναγία έχασε τη ζώνη της, κατευθυνόμενη προς το Παγγαίο όρος. Παλιά είναι και η ύπαρξη του νεκροταφείου. Οι μεγάλες πέτρινες ταφόπλακες που χρησιμοποιούνταν εκεί, μαρτυρούν την ύπαρξη του.

Κατηφορίζοντας νοτιοδυτικά φτάνουμε στο σχολείο του χωριού. Το παλιό, διώροφο, πετρόκτιστο κτήριο του 1936, εντυπωσιάζει τον επισκέπτη με τον όγκο και την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική του. Στον προαύλιο χώρο του σχολείου πραγματοποιείται κάθε χρόνο το Διεθνές Φεστιβάλ Παραδοσιακών Χορών, το πρώτο Σαββατοκύριακο του Αυγούστου.

Η εντατική ανοικοδόμηση των τελευταίων δεκαετιών έχει περιορίσει δραματικά τον αριθμό των παλιών κτηρίων του χωριού. Τα λίγα κτίσματα που διασώζονται έχουν τα τυπικά χαρακτηριστικά της τοπικής μακεδονικής αρχιτεκτονικής του περασμένου αιώνα. Η οικιστική ταυτότητα του χώρου συμπληρώνεται με τα πυκνά, διώροφα σπίτια, κολλημένα το ένα δίπλα στο άλλο χωρίς σχηματική και δομική αυτονομία. Οι αυλές είναι περιορισμένες και μεγαλώνουν προοδευτικά καθώς βγαίνουμε από το κέντρο του χωριού.

Μια δεύτερη περιπατητική διαδρομή, περιμετρικά του χωριού, θα μας οδηγήσει στη θέση «Κουτρούλιβο», στο ναό των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης που χτίστηκε το 1954 στη θέση προηγούμενου παρεκκλησίου, που υπήρχε από τα χρόνια της απελευθέρωσης. Η περιοχή εκείνη ήταν τότε πλούσια σε νερά. Στην περιοχή αυτή υπήρχαν δύο βρύσες, οι οποίες δε σώζονται σήμερα. Με το νερό τους πότιζαν οι κάτοικοι τα χωράφια τους στον κάμπο. Στη γιορτή των Αγίων κατέβαινε όλο το χωριό στην εκκλησία. Βόρεια του ναού, στη θέση «άγαλμα» υπήρχαν πηγάδια.

Με κατεύθυνση βόρεια θα φτάσουμε στον λόφο-τύμβο του προφήτη Ηλία. Οι Ξηροποταμίτες ονομάζουν αυτό το λόφο Βησσόκα και αποτελεί το σήμα κατατεθέν του χωριού. Έτος κατασκευής είναι το 1924. Προϋπήρχε ναός παλαιότερος και μικρότερος. Βρέθηκαν κατά την περίοδο εργασιών βυζαντινά κεραμίδια. Δίπλα από την εκκλησία ανακαλύφτηκαν μνήματα. Γιορτάζει στις 20 Ιουλίου και την ημέρα εκείνη όλο το χωριό ανεβαίνει στο λόφο για να προσκυνήσει. Ο πολιτιστικός σύλλογος παρουσιάζει μουσικοχορευτικές εκδηλώσεις. Γίνεται ένα σπουδαίο πανηγύρι. Τα παλιότερα χρόνια οι κάτοικοι του χωριού ξενυχτούσαν πάνω στο λόφο χορεύοντας και τραγουδώντας.

Ο ιερός ναός Αγίου Ευσταθίου βρίσκεται βορειοανατολικά του χωριού, στο «Κοτσυφόρεμα» και πιο συγκεκριμένα στη θέση «Κουζ». Πρόκειται για μια περιοχή με ιδιαίτερη φυσική ομορφιά, με αρκετές πηγές νερού και ποικιλίες δέντρων: φλαμουριές, πεύκα, οπωροφόρα κ.α. Θεμελιώθηκε και εγκαινιάστηκε το 1993. Χτίστηκε με προσωπική εργασία των κατοίκων του χωριού. Ο χώρος προσφέρεται για αναψυχή. Κατά την εορτή του Αγίου, γίνεται πανηγύρι και κουρμπάνι από τους κυνηγούς.

Στη χαμηλότερη κορυφή του βουνού, βόρεια του χωριού και σε υψόμετρο περίπου 400 μέτρων βρίσκεται το ξωκλήσι του Μιχαήλ Αρχαγγέλου. Υπάρχει οδική και περιπατητική πρόσβαση. Από το ύψος αυτό η θέα της «Ηδωνίδας γης» είναι μαγευτική. Το τοπίο απλώνεται πανοραμικό.

Στην δυτική έξοδο του χωριού και πριν τη βιομηχανική ζώνη, βρίσκεται το εξωκκλήσι Πέτρου και Παύλου. Είναι η νεότερη, χρονολογικά εκκλησία του χωριού μας. Θεμελιώθηκε το 2002 δεν έχει όμως ολοκληρωθεί ακόμη. Χτίστηκε με δωρεές των κατοίκων. Στο δεύτερο προαύλιο της εκκλησίας έχει χτιστεί και το καινούριο νεκροταφείο του χωριού.

Η συναρπαστικότερη όμως περιηγητική διαδρομή που εντυπωσιάζει τον επισκέπτη είναι στο φαράγγι του Ξηροποτάμου. Βρίσκεται στη νότια πλευρά του όρους Φαλακρού, στην τοποθεσία «Ντούμπαρη ρέμα» πάνω από την βιομηχανική περιοχή. Απέχει 10 χλμ. από την πόλη της Δράμας λίγο μετά την έξοδο από το χωριό. Στα μέσα περίπου της απόστασης Ξηροποτάμου-βιομηχανικής ζώνης, υπάρχει σηματοδοτημένη δεξιά διακλάδωση που σε μικρή απόσταση οδηγεί στην παλιά ρωμαϊκή γέφυρα και στη συνέχεια, σε βόρεια πορεία, στην αναρριχητική πίστα Ξηροποτάμου (έχουν ανοιχθεί μέχρι τώρα 16 διαδρομές ύψους μέχρι και 20 μέτρα και δυσκολίας από IV έως VIII βαθμού). Από το σημείο αυτό το φαράγγι ελίσσεται μέσα σε πανύψηλα βράχια και πυκνή βλάστηση, παρέχοντας καταφύγιο σε πλήθος ειδών της χλωρίδας και της πανίδας (ζαρκάδι, αλεπού, λύκος, αγριογούρουνο καστανιές, φουντουκιές, μουριές κ.α). Άγνωστο στον περισσότερο κόσμο προσφέρει ένα από τα πιο εντυπωσιακά τοπία της περιοχής μας. Το έδαφος είναι στρωμένο με πέτρες χειμάρρων. Σε πολλά σημεία γίνεται ιδιαίτερα στενό. Το μήκος του ξεπερνά τα έξι χιλιόμετρα. Το πλάτος του ποικίλει: σε ορισμένα σημεία αγγίζει τα 15 μέτρα και σε άλλα στενεύει στα 3 με 4 μέτρα. Στο τελείωμα του φαραγγιού ξεκινούν οι ορθοπλαγιές όπου βρίσκονται τα αναρριχητικά πεδία του Φαλακρού. Διαθέτουν πολλές διαδρομές μεγάλων υψομετρικών διαφορών και χαρακτηρίζονται από τα συναρπαστικότερα του ελλαδικού χώρου.